فضیلت روزه ماه شعبان (اقبال الاعمال)
۳۰ فروردین ۱۳۹۵ 0 ادعیه و زیاراتالجزء الثانی؛ الباب التاسع فيما نذكره من فضل شهر شعبان و فوائده و كمال موائده و موارده و فيه فصول؛ فصل فيما نذكره من فضله بالمعقول و المنقول
جلد دوم؛ باب نهم: فضیلت ماه شعبان و مزایا و اعمال ماه و در این باب فصل هایی قرار دارد، فصل اول، فضيلت ماه شعبان از ديدگاه عقل و نقل
و اعلم أن شهر شعبان شهر عظيم الشأن فيه ليلة أغاث الله جل جلاله بمولودها ما كاد أن يطفيه أهل العدوان من أنوار الإسلام و الإيمان بالبرهان ما اختلف فيه أهل الأديان و سيأتي شرح موقعها في موضعها و هو كما كنا ذكرناه منزل من المنازل و مرحلة من المراحل يسعد أهل التصديق و التوفيق بالظفر بفوائده و الجلوس على موائده و الورود على موارده و كفاه شرفا ما تذكره من أن رسول الله ص اختاره لنفسه الشريفة بصريح مقاله و دعا لمن أعانه على صيامه بمقدس ابتهاله
ماه شعبان، ماه بزرگى است و شبى در آن قرار دارد كه خداوند-جلّ جلاله-به واسطه‌ى كسى كه در آن به دنيا آمده، انوار اسلام و ايمان را از گزند دشمنان نگاه داشته است-كه شرح جايگاه و اهميت آن در جاى خاص خود خواهد آمد-. نيز اين ماه، چنان‌كه پيش از اين يادآور شديم، يكى از منازل و مرحله‌هايى است كه اهل توفيق [تصديق]به واسطه‌ى بهره‌گيرى از فوايد و موايد و سرچشمه‌هاى آن، نيكبخت مى‌گردند و همين نكته در شرافت اين ماه بس كه رسول خدا-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-به صراحت آن را براى خود برگزيده و براى كسانى كه با روزه گرفتن در روزهاى اين ماه، او را يارى مى‌كنند، با تضرع مقدسش به درگاه خداوند عرضه داشته
فقال ع
و فرموده است:
شعبان شهري رحم الله من أعانني على شهري
«شعبان، ماه من است. رحمت خداوند بر كسى كه در اين ماه مرا يارى كند!»
فمن شاء أن يدخل تحت ظل هذه الدعوة المقبولة و الرحمة الموصولة فيساعد رسول الله ص على شهره و يكون ممن شرفه لسان محمد ص المعظم بذكره فإذا دخلت في أول ليلة منه فأنت قد حصلت بين شهر رجب و فارقت ذلك الحمى و خرجت عنه و تريد أن تلقى شهر رمضان و أنت مستعد له بطهارة الجوارح في السر و الإعلان و كن كما يليق بهذه الحال من الاستعداد بصلاح الأعمال و صواب المقال و صيانة نفسك عن أهوال الأعمال
بنابراين، هركس بخواهد در زير سايه‌ى اين دعاى مقبول و رحمت پيوسته قرار گيرد، بايد رسول خدا-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-را در اين ماه يارى نمايد و در نتيجه جزو كسانى گردد كه حضرت محمد-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-با زبان معظّم خود، از آنان ياد كرده است. بر اين پايه، وقتى وارد اين ماه شدى، بدان كه از ماه رجب فاصله گرفته و از حمايت آن جدايى گرفته‌اى و خواهان آن هستى كه بعد از آمادگى لازم در اين ماه به واسطه‌ى طهارت باطنى و ظاهرى اعضا و جوارحت، وارد ماه رمضان گردى. بنابراين، چنان‌كه شايسته‌ى حالت ياد شده است، با انجام اعمال شايسته و سخنان درست و بازداشتن خويشتن از اعمال هولناك، آمادگى لازم را در اين ماه كسب كن.
فصل فيما نذكره من تعظيم رسول الله ص لشهر شعبان عند رؤية هلاله
فصل دوم، تعظيم رسول خدا-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-از ماه شعبان هنگام رؤيت هلال آن
رَوَيْنَا ذَلِكَ بِإِسْنَادِنَا إِلَى صَفْوَانَ بْنِ مِهْرَانَ الْجَمَّالِ
«صفوان بن مهران جمال» مى‌گويد:
قَالَ لِي أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع حُثَّ مَنْ فِي نَاحِيَتِكَ عَلَى صَوْمِ شَعْبَانَ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ تَرَى فِيهَا شَيْئاً
امام صادق-عليه السّلام-به من فرمود: «اطرافيان خود را به روزه‌ى ماه شعبان ترغيب و تشويق كن.» عرض كردم: «فدايت گردم! آيا براى روزه‌ى آن فضيلت خاصى را در نظر داريد؟»
فَقَالَ نَعَمْ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص كَانَ إِذَا رَأَى هِلَالَ شَعْبَانَ أَمَرَ مُنَادِياً يُنَادِي فِي الْمَدِينَةِ يَا أَهْلَ يَثْرِبَ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ
فرمود: «بله، رسول خدا -صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-وقتى هلال ماه شعبان را مى‌ديد، دستور مى‌داد كه منادى در شهر «مدينه» ندا در دهد: اى اهل يثرب، من فرستاده‌ى خدا به سوى شما هستم.
أَلَا إِنَّ شَعْبَانَ شَهْرِي فَرَحِمَ اللَّهُ مَنْ أَعَانَنِي عَلَى شَهْرِي
آگاه باشيد كه شعبان ماه من است، پس رحمت خدا بر كسى كه در اين ماه مرا يارى دهد!»
ثُمَّ قَالَ إِنَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ع كَانَ يَقُولُ مَا فَاتَنِي صَوْمُ شَعْبَانَ مُذْ [منذ] سَمِعْتُ مُنَادِيَ رَسُولِ اللَّهِ ص يُنَادِي فِي شَعْبَانَ
امام صادق-عليه السّلام-در ادامه فرمود: «امير مؤمنان-عليه السّلام-مى‌فرمود: از آن زمان كه صداى منادى رسول خدا-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-را درباره‌ى ماه شعبان شنيدم،
فَلَنْ يَفُوتَنِي أَيَّامَ حَيَاتِي صَوْمُ شَعْبَانَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ كَانَ ع يَقُولُ صَوْمُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ تَوْبَةٌ مِنَ اللَّهِ
در طول عمرم-اگر خدا بخواهد-روزه‌ى ماه شعبان از من فوت نخواهد شد.» آن‌گاه امام صادق-عليه السّلام-فرمود: «روزه‌ى دو ماه پشت سر هم، توبه [پذيرفته شده]از سوى خدا است.
أقول و قد قدمنا في الجزء الخامس في عمل كل شهر ما يختص بأول ليلة منه
در جلد پنجم از سلسله كتاب‌هاى «المهمات و التّتمات» در ضمن اعمال مخصوص هر ماه، اعمال شب اول هر ماه را يادآور شديم.[1]
فصل فيما نذكره من أحاديث في صوم شهر شعبان كله
فصل چهارم، احاديثى درباره‌ى روزه‌ى كل ماه شعبان
فَمِنْ ذَلِكَ مَا رَوَيْنَاهُ بِإِسْنَادِنَا إِلَى أَبِي جَعْفَرِ بْنِ بَابَوَيْهِ مِنْ كِتَابِ ثَوَابِ الْأَعْمَالِ فَقَالَ
«ابو جعفر ابن بابويه» در كتاب «ثواب الاعمال» آورده است:
سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَيُّ الصِّيَامِ أَفْضَلُ قَالَ شَعْبَانُ تَعْظِيماً لِشَهْرِ رَمَضَانَ
«از رسول خدا-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-پرسيده شد: كدامين روزه برتر است؟ فرمود: روزه‌ى ماه شعبان، به لحاظ بزرگداشت ماه رمضان.»[2]
وَ فِي [من] حَدِيثٍ آخَرَ مِنْ كِتَابِ ثَوَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا
در حديث ديگر از كتاب «ثواب الاعمال» به نقل از «امّ سلمه» -رضى اللّه عنها-آورده است:
أَنَّ النَّبِيَّ ص لَمْ يَكُنْ يَصُومُ مِنَ السَّنَةِ شَهْراً تَامّاً إِلَّا شَعْبَانَ يَصِلُ بِهِ شَهْرَ رَمَضَانَ
«پيامبر اكرم-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-هيچ ماه از سال را به طور كامل روزه نمى‌گرفت، به جز ماه شعبان كه آن را به ماه رمضان وصل مى‌كرد.»[3]
وَ مِنْ ذَلِكَ مَا رَوَيْنَاهُ عَنْ عِدَّةِ طُرُقٍ بِهَا مِنْ كِتَابِ مَنْ لَا يَحْضُرُهُ الْفَقِيهُ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ
در كتاب «من لا يحضره الفقيه» آمده است: «امام باقر-عليه السّلام-فرمود:
مَنْ صَامَ شَعْبَانَ كَانَ لَهُ طُهْراً مِنْ كُلِّ زَلَّةٍ وَ وَصْمَةٍ وَ بَادِرَةٍ قَالَ أَبُو حَمْزَةَ فَقُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ مَا الْوَصْمَةُ قَالَ الْيَمِينُ فِي الْمَعْصِيَةِ
هركس ماه شعبان را روزه بگيرد، مايه‌ى پاكيزگى او از هر لغزش، «وصمه» ؛ (عيب و ننگ) و «بادره» ؛ (خطا و گناه) مى‌گردد.» «ابو حمزه» راوى مى‌گويد: عرض كردم: مراد از «وصمه» چيست؟
[وَ النَّذْرُ فِي الْمَعْصِيَةِ] قُلْتُ فَمَا الْبَادِرَةُ قَالَ الْيَمِينُ عِنْدَ الْغَضَبِ وَ التَّوْبَةُ بِهَا النَّدَمُ عَلَيْهَا
فرمود: سوگند و نذر براى انجام معصيت. عرض كردم: مقصود از «بادره» چيست؟ فرمود: سوگند ياد كردن به هنگام خشم، كه توبه‌ى از آن، پشيمانى است.[4]
وَ مِنْ ذَلِكَ بِإِسْنَادِنَا إِلَى أَبِي جَعْفَرِ بْنِ بَابَوَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ فِيمَا رَوَاهُ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ
باز «ابو جعفر ابن بابويه» در كتاب گذشته به نقل از امام باقر-عليه السّلام-آورده است:
كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَصُومُ شَعْبَانَ وَ شَهْرَ رَمَضَانَ يَصِلُهُمَا وَ يَنْهَى النَّاسَ أَنْ يَصِلُوهُمَا
رسول خدا-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-دو ماه شعبان و رمضان را روزه مى‌گرفت و آندو را به هم وصل مى‌كرد، ولى مردم را از روزه‌ى پى‌درپى و وصل كردن آن دو نهى مى‌نمود.
وَ كَانَ يَقُولُ هُمَا شَهْرُ اللَّهِ وَ هُمَا كَفَّارَةٌ لِمَا قَبْلَهُمَا وَ مَا بَعْدَهُمَا مِنَ الذُّنُوبِ
نيز مى‌فرمود: اين دو، ماه خدا و كفاره‌ى گناهان پيش از اين دو ماه و بعد از آن دو هستند.[5]
أقول هما شهر الله و في الأحاديث شعبان شهره ع لأن كلما كان له فهو لله جل جلاله و قوله ص و ينهى الناس أن يصلوهما لعل المراد بذلك التخفيف عن الناس من موالاة شهرين متتابعين فيزاد منهم أن يفصلوا بينهما بيوم أو يومين و ينبه على ذلك
مقصود از اين‌كه فرمود: «اين دو، ماه خدا هستند.» ، با اين‌كه در احاديث ديگر آمده است كه: «شعبان، ماه رسول خدا-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-است.» ، براى آن است كه آنچه براى رسول خدا-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-است، از آن خداوند-جلّ جلاله-است و شايد مراد از اين‌كه فرمود: «مردم را از وصل كردن آن دو نهى مى‌نمود.» آن باشد كه براى تخفيف، مردم را از دو ماه روزه‌ى پى‌درپى نهى مى‌نمود و از آنان مى‌خواست كه بين اين دو يك يا دو روز افطار كنند و فاصله بيندازند.
مَا رَوَيْنَاهُ بِإِسْنَادِنَا إِلَى الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ
حديث زير مؤيّد اين مطلب است كه «مفضل بن عمر» مى‌گويد: امام صادق-عليه السّلام-فرمود:
كَانَ أَبِي يَفْصِلُ بَيْنَ شَعْبَانَ وَ شَهْرِ رَمَضَانَ بِيَوْمٍ
«پدرم بين شعبان و ماه رمضان يك روز فاصله مى‌انداخت.»[6]
وَ مِنْ ذَلِكَ مَا رَوَيْنَاهُ بِإِسْنَادِنَا إِلَى الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ
نيز در حديث ديگر از امام صادق-عليه السّلام-آمده است:
صَوْمُ شَعْبَانَ حَسَنٌ وَ لَكِنْ أَفْصِلُ بَيْنَهُمَا بِيَوْمٍ
«روزه‌ى ماه شعبان خوب است، ليكن بين دو ماه شعبان و رمضان، يك روز فاصله بينداز.»
وَ فِي حَدِيثٍ آخَرَ
و بنابر حديث ديگر
بِيَوْمٍ أَوِ اثْنَيْنِ
«يك يا دو روز»
أقول فإن كنت تريد كمال السعادات بصوم شعبان كله و الظفر بما فيه من العنايات فأنت المستظهر لنفسه قبل الممات [المهمات] و إن كان لك مانع مما أشرنا إليه فنحن ذاكرون فضائل أيام من شعبان فانظر ما ذا تقدر على صومه منها فاعتمد عليها
بنابراين، اگر خواهان آن هستى كه با روزه‌دارى كل ماه شعبان به كمال نيكبختى نايل گرديده و به عناياتى كه در آن نهفته است نايل گردى، پيش از مرگ رعايت احتياط را نموده‌اى و اگر يكى از موانعى كه پيش از اين بدان اشاره كرديم براى تو پيش آمد، اينك فضايل روزه‌ى هريك از روزهاى ماه شعبان را ذكر مى‌كنيم، ببين چه اندازه توان دارى و به همان مقدار عمل كن و روزه بگير.
[1]) الدروع الواقية، ص 29 [2]) ثواب الاعمال، ص 86 [3]) همان [4]) ر. ك: ثواب الاعمال، ص 83؛ معانى الاخبار، ص 169؛ مصباح المتهجد، ص 825
کانال قرآن و حدیث را درشبکه های اجتماعی دنبال کنید.
