شرح زیارت اربعین: فراز بیست و هشتم/ عِشْتَ سَعِیداً وَ مَضَیْتَ حَمِیداً (قسمت اول)
۲۵ مرداد ۱۴۰۲ 0 اهل بیت علیهم السلام28- فراز بیست و هشتم: «عِشْتَ سَعِیداً وَ مَضَیْتَ حَمِیداً»:((شهادت می دهم) که تو با سعادت زندگی کردی و در گذشتی در حالی که مورد ستایش (همگان) بودی).
برای روشن شدن عبارت فوق، اول باید بررسی کنیم که زندگی سعادتمند از منظر کتاب و سنّت چیست. بعد راجع به زندگی با سعادت حضرت مطالبی را بیان کنیم. خداوند در قرآن کریم می فرماید: {فَمِنْهُمْ شَقِیٌّ وَ سَعیدٌ}(۱).
در روز قیامت بعضی از مردم بدبخت هستند و بعضی خوشبخت.
کسانی که جهنمی شوند بدبخت و کسانی که بهشتی شوند خوشبخت.
امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند:
«السَّعَادَهُ مَا أَفْضَتْ إِلَی الْفَوْزِ»(۲)
(خوشبختی آن است که به رستگاری بینجامد).
و نیز فرمودند:
«إِنَّمَا السَّعِیدُ مَنْ خَافَ الْعِقَابَ فَأَمِنَ وَ رَجَا الثَّوَابَ فَأَحْسَنَ وَ اشْتَاقَ إِلَی الْجَنَّهِ فَأَدْلَجَ»(۳)
(خوشبخت آن کسی است که از کیفر خدا ترسید پس ایمن گردید و به پاداش امید بست و نیکوکاری پیشه کرد و شوق بهشت در دلش جای گرفت و شبانه راه پیمود).
امیرالمؤمنین علیه السلام در نامه خود به مالک اشتر نوشت:
«أَمَرَهُ بِتَقْوَی اللَّهِ وَ إِیثَارِ طَاعَتِهِ وَ اتِّبَاعِ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ فِی کِتَابِهِ مِنْ فَرَائِضِهِ وَ سُنَنِهِ الَّتِی لَا یَسْعَدُ أَحَدٌ إِلَّا بِاتِّبَاعِهَا وَ لَا یَشْقَی إِلَّا مَعَ جُحُودِهَا وَ إِضَاعَتِهَا»
(او را فرمان داد به تقوای الهی، و مقدم داشتن طاعت خدا، و پیروی آنچه را که خداوند در کتابش از واجبات و سنّت های خود امر فرموده، که کسی جز به پیروی آنها خوشبخت نمی شود، و جز به انکار و ضایع نمودن آنها بدبخت نمی گردد).
بنابراین خوشبختی انسان به این است که اعمال و کردار و حرکات و سکناتش در دنیا به نحوی باشد که او را به بهشت سوق دهد نه به دوزخ، خواه غرق نعمت باشد یا بلاء، خواه در صحت و
سلامتی باشد یا در بیماری، خواه در فقر باشد یا در غنی، خواه در شادی باشد یا در ناراحتی، خواه در عزّت دنیا باشد یا در ذّلت آن، تمام انبیاء صلی الله علیه و آله وسلم خوشبخت بودند چه حضرت سلیمان علیه السلام که در آسایش و راحتی به سر می برد و چه حضرت ایوب علیه السلام که در ناراحتی و سختی بود، چرا که ملاک خوشبختی بندگی خداست و تسلیم و راضی به رضایت او بوده است. متأسفانه بعضی از مردم خوشبختی را به مال و رضا و آسایش و رسیدن به آمال و آروزها و ریاست و مقام و صحت و سلامتی و دیگر لذّات دنیا می دانند. گاهی انسانی برای رسیدن به اینها جان خود و دیگران را به خطر می اندازد و بدبختی را به عدم و نبود آنها و سختی و رنج های دنیا می دانند، در حالی که همه اینها گذراست و به زودی تمام خواهد شد. حال آنکه اگر خوشبختی به آنها باشد، نعوذ بالله باید بعضی از پیامبران صلی الله علیه و آله وسلم را خوشبخت و بعضی را بدبخت بدانیم، در صورتی که ابداً اینطور نیست و همه انبیاء صلی الله علیه و آله وسلم خوشبخت بودند، چه آنها که در سختی بودند و چه آنها که نسبتاً در راحتی بودند.
برای اینکه به ملاک خوشبختی در اسلام بیشتر آشنا شویم، به روایات زیر توجّه فرماید:
اطاعت خالصانه از خدا
امام علی علیه السلام می فرماید:
«السَّعِیدُ مَنْ أَخْلَصَ الطَّاعَهَ»(۴)
(خوشبخت کسی است که در اطاعت خدا اخلاص داشته باشد).
و نیز فرمودند:
«لَا یَسْعَدُ امْرُؤٌ إِلَّا بِطَاعَهِ اللَّهِ وَ لَا یَشْقَی امْرُؤٌ إِلَّا بِمَعْصِیَهِ اللَّهِ»(۵)
(سعادتمند نمی گردد هیچ کسی مگر به فرمانبرداری خدای سبحان، و بدبخت نمی گردد هیچ کسی مگر به نافرمانی خدا).
اینکه امیرالمؤمنین علیه السلام را دوست داشته باشد و از حضرت پیروی کند
رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:
«إِنَّ السَّعِیدَ حَقَّ السَّعِیدِ مَنْ أَحَبَّکَ وَ أَطَاعَکَ»(۶)
(خوشبخت حقیقی کسی است که تو را دوست بدارد و اطاعت کند).
عمل کردن به دانسته ها
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:
«اعْمَلُوا بِالْعِلْمِ تَسْعَدُوا»(۷)
(به علم عمل کنید، تا خوشبخت شوید).
تلاش در خودسازی
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:
«مَنْ أَجْهَدَ نَفْسَهُ فِی إِصْلَاحِهَا سَعِدَ مَنْ أَهْمَلَ نَفْسَهُ فِی لَذَّاتِهَا شَقِیَ وَ بَعُدَ»(۸)
(هر که به رنج در آورد، نفس خود را در اصلاح آن خوشبخت گردد، هر که واگذارد نفس خود را در لذّتهایش بدبخت گردد و (از حق و حقیقت) دور گردد).
حسابرسی از نفس
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:
«مَنْ حَاسَبَ نَفْسَهُ سَعِدَ»(۹)
(هر که نفس خود را محاسبه کند، خوشبخت شود).
توفیق بر عمل صالح
امام علی علیه السلام فرمودند:
«مِنَ السَّعَادَهِ التَّوْفِیقُ لِصَالِحِ الْأَعْمَالِ»(۱۰)
(توفیق داشتن برای انجام کارهای نیک از خوشبختی است).
قانع بودن و راضی بودن به رضای خدا
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:
«سَعَادَهُ الْمَرْءِ الْقَنَاعَهُ وَ الرِّضَا»(۱۱)
(خوشبختی انسان در قناعت و خوشنودی (از خدا و آنچه خداوند در اختیار او نهاده) است).
کوشش در اصلاح مردم
امام علی علیه السلام فرمود:
«مِنْ کَمَالِ السَّعَادَهِ السَّعْیُ فِی صَلَاحِ الْجُمْهُورِ»(۱۲)
(کوشش در راه اصلاح توده مردم، از کمال خوشبختی است).
مانند انبیاء و ائمه معصومین علیهم السلام که تمام تلاش و کوشش خود را صرف اصلاح مردم کردند تا مردم موحّد و خداپرست شوند.
اهل بیت علیهم السلام را شناختن و به وسیله آنها به خدا تقرّب پیدا کردن، از خوشبختی انسان محسوب می شود
امام علی علیه السلام فرمودند:
«أَسْعَدُ النَّاسِ مَنْ عَرَفَ فَضْلَنَا وَ تقرّب إِلَی اللَّهِ بِنَا وَ أَخْلَصَ حُبَّنَا وَ عَمِلَ بِمَا إِلَیْهِ نَدَبْنَا وَ انْتَهَی عَمَّا عَنْهُ نَهَیْنَا فَذَاکَ مِنَّا وَ هُوَ فِی دَارِ الْمُقَامَهِ مَعَنَا»(۱۳)
(خوشبخت ترین مردم کسی است که، فضل و مقام ما را بشناسد و به وسیله ما به خدا نزدیک شود و در دوستی ما یکدل و مخلص باشد و آنچه ما بدان فرا خواندیم عمل کند و از آنچه ما نهی کردیم،
دست بر دارد، چنین کسی از ماست و در سرای ماندگار با ماست).
این که انسان دین دار باشد و برای آخرت خود کار کند، امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:
«سَعَادَهُ الرَّجُلِ فِی إِحْرَازِ دِینِهِ وَ الْعَمَلِ لِآخِرَتِهِ»(۱۴)
(خوش بختی مرد در جمع کردن دین او و عمل کردن از برای آخرت اوست).
اهل کینه و حسد نبودن
امام علی علیه السلام فرمود:
«خُلُوُّ الصَّدْرِ مِنَ الْغِلِّ وَ الْحَسَدِ مِنْ سَعَادَهِ الْمُتَعَبِّدِ»(۱۵)
(خالی بودن سینه از کینه و حسد از خوش بختی مرد است).
این که حدود الهی را در جامعه پیاده کند
امام علی علیه السلام فرمودند:
«لَا یَسْعَدُ أَحَدٌ إِلَّا بِإِقَامَهِ حُدُودِ اللَّهِ وَ لَا یَشْقَی أَحَدٌ إِلَّا بِإِضَاعَتِهَا»(۱۶)
(خوش بخت نمی گردد هیچ کس مگر با به پا داشتن حدود خدا، و بدبخت نمی گردد هیچ کس مگر به ضایع کردن آنها).
این که انسان ملازم و همراه با حق باشد
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:
«فِی لُزُومِ الْحَقِّ تَکُونُ السَّعَادَهُ»(۱۷)
(خوش بختی در ملازم بودن، با حق می باشد).
خدا حقّ است، قرآن حقّ است، انبیاء و ائمه اطهار علیهم السلام حق هستند، انسان اگر با اینها باشد، سعادتمند است. و اینکه در روایت وارد شده که از سعادت انسان همسر سازگار، فرزند نیکوکار و درآمدی که روز هنگام آن را به دست آورد و شب نزد خانوده اش برگردد(۱۸).
این موارد در صورتی است که، شخص ملازم با حق باشد، یعنی اهل ایمان، تقوی و عمل به قرآن باشد، و إلّا اینها خوشبختی نیست، چرا که فرعون هم همسر خوبی داشت، و یزید هم فرزند خوبی داشت، پس باید آنها خوشبخت باشند، در صورتی که اینگونه نیست.همنشین با علماء و اهل علم شدن، چرا که اهل علم، انسان را به سوی خدا و عمل صالح سوق می دهند
امام علی علیه السلام فرمودند:
«جَالِسِ الْعُلَمَاءَ تَسْعَدْ»(۱۹)
(همنشین شو با علما تا خوش بخت شوی).
این که شخص به مال دنیا دلبستگی نداشته باشد و بخاطر از دست دادن چیزی از او اندوهناک نباشد
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:
«السَّعِیدُ مَنِ اسْتَهَانَ بِالْمَفْقُود»(۲۰)
(خوشبخت کسی است که به آنچه از دست رفته بی اعتنا باشد).
این که انسان در هر حالی و در هر وضیعتی که قرار دارد، متوجّه خدا باشد
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:
«ثَلَاثٌ مَنْ حَافَظَ عَلَیْهَا سَعِدَ إِذَا ظَهَرَتْ عَلَیْکَ نِعْمَهٌ فَاحْمَدِ اللَّهَ وَ إِذَا أَبْطَأَ عَنْکَ الرِّزْقُ فَاسْتَغْفِرِ اللَّهَ وَ إِذَا أَصَابَتْکَ شِدَّهٌ فَأَکْثِرْ مِنْ قَوْلِ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهَ إِلَّا بِاللَّهِ»(۲۱)
(سه چیز است هر که آنها را از دست ندهد سعادتمند می شود 1 هرگاه نعمتی به تو رسید خدا را سپاس گوی. 2 هرگاه روزیت دیر رسید، از خدا آمرزش بخواه. 3 هرگاه به تو سختی رسید جمله«لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهَ إِلَّا بِاللَّهِ» را زیاد بگو).
این که شخص اهل تعقّل و مؤمن باشد
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:
«أَسْعَدُ النَّاسِ الْعَاقِلُ الْمُؤْمِنُ»(۲۲)
(خوش بخت ترین مردم، کسی است که خردمند و مؤمن باشد).
این که شخص بخاطر لذّت های آخرت از لذّت های دنیا بگذرد، و خود را بخاطر لذاتهای دنیا به گناه نیندازد
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:
«أَسْعَدُ النَّاسِ مَنْ تَرَکَ لَذَّهً فَانِیَهً لِلَذَّهٍ بَاقِیَهٍ»(۲۳)
(خوشبخت ترین مردم کسی است که لذّت گذرای دنیا را بخاطر لذّت ماندگار بهشت ترک کند).
این که شخص از خدا طلب خیر کند، و راضی به قضای او باشد
رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:
«مِنْ سَعَادَهِ ابْنِ آدَمَ اسْتِخَارَهُ اللَّهِ وَ رِضَاهُ بِمَا قَضَی اللَّهُ وَ مِنْ شِقْوَهِ ابْنِ آدَمَ تَرْکُهُ اسْتِخَارَهَ اللَّهِ وَ سَخَطُهُ بِمَا قَضَی اللَّهُ»(۲۴)
(از خوشبختی فرزند آدم است درخواست خیر از خداوند و خشنودی به قضای خدا و از بدبختی فرزند آدم است اینکه در کارهایش از خداوند طلب خیر نکند و به قضای خداخشنود نباشد).
احادیث در این زمینه زیاد است ما به همین مقدار اکتفاء می کنیم. امیدوارم خداوند به همه ما توفیق عمل به این احادیث زیبا را عنایت فرماید، و ما را از سعادتمندان قرار دهد. ان شاء الله.
پی نوشت ها:
۱ . هود، 105.
۲ . غرر الحکم و درر الکلم، ص60.
۳. همان، ص276.
۴. همان، ص69.
۵ . همان، ص788.
۶ . بحارالأنوار، ج27، ص221.
۷ . غرر الحکم و درر الکلم، ص150.
۸ . همان، ص605.
۹. همان، ص585.
۱۰. همان، ص674.
۱۱ . همان، ص398.
۱۲ . همان، ص678.
۱۳. همان، ص212.
۱۴. همان، ص402.
۱۵ . همان، ص364.
۱۶. همان، ص788.
۱۷. همان، ص478.
۱۸. جامع أحادیث الشیعه، ج 23، ص302.
۱۹ . غرر الحکم ودرر الکلم، ص336.
۲۰ . غرر الحکم و درر الکلم، ص84.
۲۱ . بحارالأنوار، ج75، ص45.
۲۲ . غرر الحکم و درر الکلم، ص192.
۲۳ . همان، ص206.
۲۴. تحف العقول، ص55.
منبع: شرح زیارت اربعین: سیدمحمود شکیبااصفهانی/قم: عطر عترت،1396
کانال قرآن و حدیث را درشبکه های اجتماعی دنبال کنید.
